Sprawy generalne Rzecznika Praw Obywatelskich

wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie odpowiedzialności karnej sędziów orzekających w sprawach karnych podczas stanu wojennego (sygn. akt K 10/08).

Zaskarżony przepis art. 80 § 2b zdanie pierwsze ustawy z dnia 27.07.2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych stanowi, iż jeżeli wniosek o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej nie odpowiada warunkom formalnym pisma procesowego określonym w Kodeksie postępowania karnego lub jest oczywiście bezzasadny, prezes sądu dyscyplinarnego odmawia jego przyjęcia. Zdaniem Rzecznika niezgodne z art. 7 i art. 42 ust. 1 Konstytucji RP oraz z art. 7 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i z art. 15 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych jest traktowanie jako oczywiście bezzasadnego wniosku o pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego, który orzekając w sprawach karnych pod rządami Konstytucji PRL z 1952 r. stosował działające wstecz przepisy karne rangi ustawowej. Zdaniem Rzecznika norma zawarta w zaskarżonym przepisie, rozumiana tak, jak przyjął to Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20.12.2007 r. (sygn. I KZP 37/07) narusza podstawowe standardy państwa prawa. W powyższej uchwale należącej do zasad prawnych uznano bowiem, iż sądy orzekające w sprawach karnych o przestępstwa z dekretu Rady Państwa z dnia 12.12.1981 r. o stanie wojennym, nie były zwolnione z obowiązku stosowania działających wstecz przepisów karnych rangi ustawowej. Rzecznik podkreślił w uzasadnieniu wniosku, iż sędziowie orzekający w sprawach karnych o przestępstwa z dekretu Rady Państwa o stanie wojennym stosowali retroaktywne przepisy karne łamiąc zasadę lex retro non agit, która - chociaż niewyrażona wprost w Konstytucji PRL - obowiązywała na gruncie ówczesnego prawa wewnętrznego, jak i w prawie międzynarodowym, które obowiązywało bezpośrednio w polskim ówczesnym porządku prawnym.

W związku ze stanowiskami uczestników postępowania (Sejmu oraz Prokuratora Generalnego) w sprawie wniosku Rzecznika dotyczącego zgodności z Konstytucją art. 80 § 2b zdanie pierwsze ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, Rzecznik przedstawił - w piśmie procesowym z dnia 17 kwietnia 2009 r. - dodatkowe argumenty w sprawie, a w konsekwencji rozszerzył wniosek powołując jako dodatkowy wzorzec kontroli zasadę określoności przepisów prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji. W świetle art. 80 § 2b Prawa o ustroju sądów powszechnych, jeżeli wniosek o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej nie odpowiada warunkom formalnym pisma procesowego określonym w k.p.k. lub jest oczywiście bezzasadny, prezes sądu dyscyplinarnego odmawia jego przyjęcia. Na zarządzenie o odmowie przyjęcia wniosku przysługuje zażalenie do sądu dyscyplinarnego właściwego do rozpoznania wniosku. Swoisty przedsąd jest wykonywany jedynie na podstawie analizy samego wniosku, bez przeprowadzania jakiegokolwiek postępowania dowodowego. Kryterium, na podstawie którego ów przedsąd jest wykonywany musi w związku z tym być czytelne. Każda pojawiająca się wątpliwość będzie bowiem zaprzeczeniem oczywistej bezzasadności wniosku. Tymczasem w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego (por. uchwała SN z dnia 20 grudnia 2007 r., sygn. akt I KZP37/07), użyty przez ustawodawcę w art. 80 § 2b zd. 1 zwrot "oczywiście bezzasadny" może być rozumiany w ten sposób, że obejmuje kwestie wymagające zasadniczej wykładni ustawy. Zwrot "oczywiście bezzasadny" nabiera w związku z tym nowego, nieznanego wcześniej znaczenia i staje się nietransparentny, co kłóci się z zasadą określoności przepisów prawa.

Pismo procesowe Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 8 marca 2010 r. - rozszerzenie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 maja 2008 r. w sprawie odpowiedzialności karnej sędziów orzekających w sprawach karnych podczas stanu wojennego (sygn. K 10/08). Rzecznik wniósł o stwierdzenie, iż art. 80 § 2b zdanie pierwsze ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych - w zakresie, w jakim w pojęciu wniosku oczywiście bezzasadnego o pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej mieści wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego, który orzekając w sprawach karnych pod rządami Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r. stosował retroaktywne przepisy karne rangi ustawowej - jest niezgodny z art. 10 ust. 1 i 2 Konstytucji RP (z zasadą trójpodziału władzy).