Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie problemów osób niepełnosprawnych intelektualnie i chorych psychicznie, w tym w kwestii ubezwłasnowolnienia i zasadności całkowitego pozbawienia osób ubezwłasnowolnionych zdolności do czynności prawnych z dnia 2012-06-29.
Wystąpienie do Ministra Sprawiedliwości w sprawie problemów osób niepełnosprawnych intelektualnie i chorych psychicznie, w tym w kwestii ubezwłasnowolnienia i zasadności całkowitego pozbawienia osób ubezwłasnowolnionych zdolności do czynności prawnych.
Do wiadomości Rzecznika Praw Obywatelskich docierają sygnały dotyczące trudności ze znalezieniem kandydatów do objęcia funkcji opiekuna czy kuratora dla osoby ubezwłasnowolnionej. Doświadczenia Biura RPO wskazują, że istnieje ogólniejszy, systemowy problem reprezentacji procesowej osób, które z jakichkolwiek powodów nie mogą uczestniczyć w postępowaniu sądowym czy administracyjnym. Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się z prośbą o rozważenie zasadności podjęcia działań w celu ustalenia rzeczywistej skali zjawiska. Prosi też o rozważenie zasadności podjęcia inicjatywy ustawodawczej w celu ściślejszego złączenia (np. w ramach jednego postępowania sądowego) procedury ubezwłasnowolnienia oraz ustanowienia opiekuna czy kuratora. Połączenie tych dwóch procedur i ustanowienie wymogu, że orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu musi zawierać postanowienie o ustanowieniu opiekuna bądź kuratora sprawiłoby, że osoba ubezwłasnowolniona nie byłaby umieszczana w prawnej pustce - bez zdolności do czynności prawnych i bez pomocy opiekuna czy kuratora. Inną możliwością jest upowszechnienie praktyki ustanawiania doradcy tymczasowego, który może działać aż do ustanowienia opiekuna albo kuratora. W ocenie Rzecznika istnieje pilna potrzeba systemowego rozwiązania problemu braku kandydatów na opiekunów i kuratorów - np. przez rozszerzenie uprawnień i kompetencji pracowników socjalnych bądź innej grupy przeszkolonych profesjonalistów, np. kuratorów rodzinnych, za stosownym wynagrodzeniem, bądź powołanie nowej instytucji zawodowego kuratora (asystenta prawnego) specjalizującego się w reprezentacji procesowej oraz prowadzeniu spraw majątkowych innych osób.
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości (14.08.2012 r.) stwierdził, że propozycja połączenia postępowania o ubezwłasnowolnienie z postępowaniem o ustanowieniu opieki dla osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej lub kurateli dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej, jakkolwiek podyktowana względami ekonomii procesowej i zagwarantowaniem należytej reprezentacji praw tych osób, nie zasługuje na akceptację z uwagi na istotne pomiędzy nimi różnice proceduralne.
Problematyka dotycząca ubezwłasnowolnienia jest przedmiotem prac legislacyjnych zespołu programowego Komisji ds. zdolności do czynności prawnych osób fizycznych, prowadzonych w ramach Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego działającej przy Ministrze Sprawiedliwości. W ich wyniku opracowano projekt księgi 1. nowego Kodeksu cywilnego. W projektowanej kodyfikacji znajduje się propozycja nowej regulacji zdolności do czynności prawnych osób fizycznych (rezygnacja z instytucji ubezwłasnowolnienia częściowego i pozostawienie ubezwłasnowolnienia całkowitego). Pod wpływem podjętej dyskusji nad projektem, a także w związku z Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych, Komisja powróciła do rozważań nad możliwością zastąpienia innymi środkami ochronnymi również ubezwłasnowolnienia całkowitego. Efekt tych prac może być w razie potrzeby wykorzystany w bieżącej legislacji, tj. nowelizacji obowiązującego Kodeksu cywilnego i Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jak też może mieć decydujący wpływ na wiele regulacji prawa publicznego.
Ministerstwo Sprawiedliwości zwróciło się do prezesów poszczególnych sądów apelacyjnych z prośbą o udzielenie informacji o czasie trwania postępowań w sprawach o ustanowienie opieki i kurateli dla osób ubezwłasnowolnionych oraz doradcy tymczasowego, a w przypadku stwierdzenia ich długotrwałości - o wskazanie jej przyczyn i rodzaju ewentualnie podjętych czynności nadzorczych w celu wyeliminowania nieprawidłowości.